Κυριακή 13 Ιανουαρίου 2019

Noir Αναγνώσεις: Η Λεωφόρος


Η λεωφόρος της ζωής
Trevanian, Η Λεωφόρος
(Πόλις, Κλαίρη Παπαμιχαήλ)

από τον Πάνο Ιωαννίδη

Κάθε σπουδαίο νουάρ μυθιστόρημα, προκειμένου να αφήσει το στίγμα του στα λογοτεχνικά πράγματα, οφείλει να καταφέρει να διεισδύσει σε δύο παράλληλους κόσμους. Ο πρώτος κόσμος είναι αυτός της λογοτεχνίας, ο οποίος αποδέχεται το νέο έργο τέχνης, καθώς μπορεί και συνομιλεί ως ίσο προς ίσο με τα προγενέστερα του. Και λέγοντας προγενέστερα, δεν εννοούμε μόνο τα νουάρ  βιβλία αλλά και εκείνα που ανήκουν στο ευρύτερο πεδίο του κοινωνικού νεωτερικού μυθιστορήματος-ας το γράψω έτσι αδόκιμα- από το οποίο εκκινεί κάθε σκοτεινή ιστορία που γίνεται τέχνη. Ο δεύτερος κόσμος είναι αυτός της ζωής. Και ίσως εδώ, το πέρασμα να είναι δυσκολότερο, καθώς απαιτείται εκ μέρους του συγγραφέα, όχι μόνο η βαθειά γνώση της κοινωνίας αλλά και η δυνατότητα καλλιτεχνικής αποτύπωσης της σε μια αφήγηση μυστηρίου.
            Το μυθιστόρημα του Trevanian (φιλολογικό ψευδώνυμο του καθηγητή Rodney William Whitetake), Η Λεωφόρος (Πόλις, Κλαίρη Παπαμιχαήλ), καλύπτει αναμφίβολα τις προαναφερόμενες δύο προϋποθέσεις. Ό υπαστυνόμος Κλωντ Λαπουάντ, κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος είναι ένας αντιήρωας που επιβάλλει με τον δικό του τρόπο περισσότερο το δίκαιο παρά τον νόμο, στη Λεωφόρο, μια κεντρική περιοχή του Μόντρεαλ. Είναι ένας μοναχικός λύκος, που έχασε τη γυναίκα του σε νεαρή ηλικία, και ζει όχι μόνο για να επιβιώνει, αλλά και από περιέργεια. Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, τότε που πολλές κοινωνικόπολιτικές βεβαιότητες άλλαζαν ταυτότητα, αγκαλιάζοντας το στερητικό άλφα μπροστά τους, και γινόταν αβεβαιότητες που ψάχνουν τον δρόμο τους. Ο Λαπουάντ αρνείται να ακολουθήσει τις εξελίξεις που κάνουν την τοπική αστυνομία να θέλει να προστατέψει περισσότερο το άτομο παρά το κοινωνικό σύνολο, και έρχεται αντιμέτωπος με πιθανές πειθαρχικές διώξεις.
Όταν όμως ένα στυγερό έγκλημα λαμβάνει χώρα στην περιοχή που άτυπα ανήκει στη δικαιοδοσία του Λαπουάντ και που συνδέεται με μια σειρά ανεξιχνίαστων φόνων, είναι ο μόνος που μπορεί να αναλάβει την υπόθεση και να βρει τον ένοχο που ξέρει να κρύβεται πολύ καλά. Και αυτό διότι, είναι εκείνος που ανεβοκατεβαίνει χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία στο ασανσέρ που κινείται από τον κόσμο στον υπόκοσμο, και πάλι πίσω. Οι σκοτεινοί πρίγκιπες και οι όμορφες πεταλούδες της νύχτας τον εμπιστεύονται, γιατί είναι ένας άντρας που κρατά το λόγο του και συχνά τους έχει προστατέψει από μια σειρά απειλές.  Το γεγονός ότι συχνά προσφέρει στέγη, σε ανθρώπους που δεν έχουν που να πάνε το αποδεικνύει περίτρανα.
Γραμμένο σε υπνωτικούς ρυθμούς που θυμίζουν τη τζαζ που ακούει ο Κλωντ Λαπουάντ όταν περιφέρεται τα μερόνυχτα στα στέκια της λεωφόρου, το βιβλίο μας υπενθυμίζει έναν βασικό κανόνα του νουάρ. Τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Πέρα από αυτό όμως μας δείχνει ότι το παρελθόν (μας) είναι εδώ και πάντοτε καθορίζει τις αποφάσεις και τη μοίρα μας. Πιο πολύ όμως η Λεωφόρος μας λέει, ότι το λογοτεχνικό παρελθόν του νεωτερικού μυθιστορήματος, είναι αυτό που προσδιορίζει τη νουάρ μετεξέλιξη του, καθιστώντας το ως το σύγχρονο κοινωνικό μυθιστόρημα.


Πρώτη δημοσίευση Fractal Art 04/12/2018

Τρίτη 8 Ιανουαρίου 2019

Αναγνώσεις: Το κορίτσι στην ομίχλη

Ντονάτο Καρρίζι: Το κορίτσι στην ομίχλη
(Πατάκης, Μαρία Οικονομίδου)

Η ομίχλη της ματαιοδοξίας


από τον Πάνο Ιωαννίδη

Με  ποιον τρόπο η ματαιοδοξία καθορίζει τη συμπεριφορά του σύγχρονου ανθρώπου; Και αν ο τρόπος της ματαιοδοξίας, έχει καταστεί πλέον κυρίαρχος, που ξεκινά η αλήθεια της και που σταματά το ψέμα της; Και γιατί σε τελική ανάλυση η ματαιοδοξία είναι τόσο θελκτική, ενώ η ταπεινότητα, ακόμα και όταν είναι προσποιητή λειτουργεί απωθητικά για το κοινωνικό σύνολο;
      Αυτά τα ερωτήματα, και άλλα πολλά διερευνά, διερχόμενο τις ατραπούς της λογοτεχνικής μεθόδου, το μυθιστόρημα του Ντονάτο Καρρίζι: Το κορίτσι στην ομίχλη (Πατάκης, Μαρία Οικονομίδου), διεθνές μπεστ σέλλερ, το οποίο μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο, σε σκηνοθεσία μάλιστα του ίδιου του συγγραφέα ο οποίος έχει μεγάλη πείρα στη συγγραφή σεναρίων, λόγω της τηλεοπτικής του θητείας. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα σπουδαίο βιβλίο, που κερδίζει τον αναγνώστη με τον καταιγιστικό ρυθμό του, αλλά και την αναπάντεχη ανατροπή στο τέλος του. 
       Ας δούμε λοιπόν το στόρι: Σε ένα μακρινό χωριό των ιταλικών Άλπεων, το Αβεσό, μια δεκαεξάχρονη κοπέλα, η Άννα Λου Κάστνερ εξαφανίζεται ξαφνικά. Η Άννα Λου, είναι το μεγαλύτερο εκ  των τριών παιδιών της οικογένειας Κάστνερ, μιας βαθιά θρησκευόμενης  οικογένειας που ανήκει στην κυρίαρχη χριστιανική αδελφότητα. Για να καταλάβουμε λίγο ακόμα τον περίγυρο της εξαφάνισης, ας σημειώσουμε ότι η οικογένεια της Άννα Λου, εκτός από το να διάγει λίαν ευλαβικό βίο, έχει επωφεληθεί, όπως πολλές άλλες οικογένειες του Αβεσό, από την πώληση των κτημάτων της σε μια μεγάλη εταιρία, η οποία πραγματοποιεί εξόρυξη ενός σπάνιου μεταλλεύματος στην περιοχή. Η υπόθεση ανατίθεται στον ειδικό πράκτορα Φόγκελ, και στον βοηθό του πράκτορα Μπόργκι, κλασικό ερευνητικό δίδυμο, που παραπέμπει  στον Σέρλοκ Χολμς και στον Δρ. Γουάτσον. Όμως εδώ έχουμε να κάνουμε με μια βασική δραστηριοποίηση: Ο Φόγκελ είναι νάρκισσος και συμπεριφέρεται συχνά αλαζονικά, ενώ ο Μπόργκι είναι ένας ταπεινός βοηθός που παρόλο που αντιλαμβάνεται πολλά περισσότερα από όσα δείχνει, δεν καταφέρει να αρθρώσει την αλήθεια που βλέπει. Οι δυο τους μαζί με τον ψυχίατρο Φλόρες και την εισαγγελέα Μάγερ, συνιστούν το ερευνητικό κουαρτέτο  που καλείται να αποφασίσει για το αν ο βασικός ύποπτος, ο καθηγητής Μαρτίνι είναι ένοχος ή όχι.
      Γραμμένο σε  μεγάλο βαθμό με τη μέθοδο της χρονολογικής ανάκλησης, το μυθιστόρημα διαδραματίζεται μέσα στους δύο μήνες μετά την εξαφάνιση της Άννα Λου. Με αλλεπάλληλα πισωγυρίσματα στον χρόνο, ο Καρρίζι μας κλείνει το μάτι λέγοντας μας ότι τελικά, τίποτα μα τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται. Και αυτό διότι βιώνουμε την εποχή της εικόνας, όπου η ουσία έχει αντικατασταθεί από την αντανάκλαση της και το είναι και το γίγνεσθαι από το φαίνεσθαι. Ίσως γι αυτό καταφέρνει να μας προσφέρει ένα σπουδαίο έργο, απ' όπου λείπουν οι μεταφορές και οι μετωνυμίες, αλλά κυριαρχεί η ξερή πραγματικότητα της απατηλής εποχής μας.




Σάββατο 5 Ιανουαρίου 2019

Αναγνώσεις: Φοβού τους Δαναούς

Phillip Kerr, Φοβού τους Δαναούς (Κέδρος, Γιώργος Μαραγκός)

Η πολυδιάστατη ιστορία και το νουάρ μυθιστόρημα

από τον Πάνο Ιωαννίδη

Κάθε ιστορία, έχει ως γνωστόν, τα αίτια και τα αιτιατά της. Και κάθε αίτιο και αιτιατό των μικρών ιστοριών, συνδέεται με ορατούς και συχνά αόρατους κόμπους με την Ιστορία που κυλάει μέσα στη μολυβένια πορεία της. Η οποία κυλάει λαμβάνοντας, και ταυτόχρονα, μη λαμβάνοντας υπόψη, τα θέλω και τα πρέπει των μικρών ιστοριών που την συγκροτούν. Και αν η Ιστορία δεν άφηνε πολλούς λογαριασμούς ανοικτούς, λογαριασμούς που κάνουν τις ανθρώπινες ζωές να νοιώθουν κενές και απόμακρες μέσα στον ρου της, τότε η λογοτεχνία ίσως και μην είχε τόσο μεγάλη σημασία.
            Πρόκειται για ένα αξίωμα, που το γνώριζε πολύ καλά ο πρόωρα χαμένος Phillip Kerr (1956-2018),  και το δίδαξε με ευκρίνεια και ειλικρίνεια σε εμάς τους νεότερους.  Ο πνευματικός πατέρας του Μπέρνι Γκούντερ, φρόντισε να μας αφήσει κληρονομιά μια σειρά από εξαιρετικά νουάρ μυθιστορήματα, τα οποία, μια και διαδραματίζονται από τη δεκαετία του 1930 έως τη δεκαετία του 1950, έχουν φυσικά και ιστορικό χαρακτήρα! Το πιο πρόσφατο του, Φοβού τους Δαναούς (Κέδρος, Γιώργος Μαραγκός), μας απασχολεί διπλά καθώς στο μεγαλύτερο μέρος του διαδραματίζεται στη χώρα μας.
            Έχοντας επιβιώσει των αλλαγών που επέφερε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Μπέρνι Γκούντερ εργάζεται με ψεύτικο όνομα ως πραγματογνώμονας σε μεγάλη ασφαλιστική εταιρία της Γερμανίας, προσπαθώντας παράλληλα να απαλλαγεί από τις ενοχές του. Το σφύριγμα του ανέμου τον φέρνει στην Ελλάδα, όπου τον στέλνουν οι εργοδότες τους για να ερευνήσει την υπόθεση ενός ναυαγίου. Βρισκόμαστε στο 1956, και η ελληνική κοινωνία δεν έχει επουλώσει ακόμα τις πληγές της από τα δεινά της προηγούμενης δεκαετίας.
            Καθώς ο Μπέρνι Γκούντερ αρχίζει την έρευνα με τον δικό του μοναδικό τρόπο, έρχεται αντιμέτωπος με δυο δολοφονίες που συνδέονται τόσο με το ναυάγιο που ερευνά, όσο και με τη μαζική εξόντωση που υπέστησαν οι Εβραίοι της Ελλάδας από τους ναζί. Ψάχνοντας, με τη βοήθεια μιας γοητευτικής Ελληνίδας της Έλλης Παπαντωνίου, μέσα στα επάλληλα στρώματα της αθηναϊκής ανθρωπογεωγραφίας,  κατανοεί ότι τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Και αυτό διότι η ναζιστική θηριωδία εξακολουθεί να είναι παρούσα, εξακολουθώντας να διαβρώνει τις τοπικές πολιτικές ισορροπίες.

            Γραμμένο με την στακάτη γλώσσα του Phillip Kerr, το Φοβού τους Δαναούς μας μεταφέρει σε μια Αθήνα τόσο πραγματική, όσο και διαφορετική από αυτή που έχουμε συνηθίσει, από τις μετεμφυλιακές κατεστημένες οπτικές. Η ατμοσφαιρική αφήγηση του λειτουργεί καταλυτικά καθώς αναδεικνύει την αντίθεση που μπορεί να υπάρξει ανάμεσα στο προσωπικό και το πολιτικό, και κυρίως την αδυναμία του ατόμου να επικαθορίσει όχι μόνο την Ιστορία αλλά και την ίδια την ιστορία του. Ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα του 2018, το οποίο μας μαθαίνει ότι το νουάρ κάλλιστα μπορεί να μας ταξιδέψει στη μαγεία της λογοτεχνίας.
Πρώτη Δημοσίευση: Fractal Art (26/12/2018)