Λεκτικά Κενά: Τρία Σχόλια για το Noir Μυθιστόρημα

Πάνος Ιωαννίδης

Τρία σχόλια σχετικά με το noir μυθιστόρημα

1. Σε έναν κόσμο που αλλάζει, το noir μυθιστόρημα αποτελεί μια σταθερή βάση ανάλυσης και μελέτης των επιμέρους κοινωνικών, πολιτιστικών και ταξικών σχέσεων αναπαραγωγής. Συνιστά το νέο είδος που επιχειρεί να ανακλάσει τις ταχύρρυθμες εξελίξεις που παρατηρούνται στην εποχή του ύστερου καπιταλισμού. Εκτός από την εδραίωση σκοτεινών πρακτικών που εξασφαλίζουν κοινωνική άνοδο, το είδος εξερευνά έννοιες όπως είναι ο ρατσισμός, η ταυτότητα, η ιστορία και κυρίως εστιάζει την συλλογιστική του, στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δυτικές κοινωνίες. Το noir μυθιστόρημα, προσπαθεί να κατανοήσει αυτό το περίπλοκο πλέγμα σχέσεων και δομών συμβάλλοντας στη δημιουργία των νέων αφηγήσεων της εποχής μας. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ολοένα και συχνότερα, περισσότεροι άνθρωποι, επιδιώκουν να μαθαίνουν, να πληροφορούνται και να εκπαιδεύονται όχι μόνο για πρόσθετες όψεις της σύγχρονης ζωής αλλά και για την επιρροή που ασκούν στο καθημερινό παίγνιο.

2. Πρόκειται για ένα λογοτεχνικό είδος το οποίο συγκεντρώνει με πολυδιάστατο τρόπο επιρροές από διαφορετικά προγενέστερα είδη. Σε πρώτη ανάγνωση το noir μυθιστόρημα αποτελεί μια μετεξέλιξη του κλασικού μυθιστορήματος μυστηρίου. Έχουμε (συνήθως) έναν φόνο, ή σε κάθε περίπτωση ένα αρνητικό (ιστορικό) γεγονός, το οποία προκαλεί μια σειρά από αναταράξεις στην υφιστάμενη ισορροπία. Σε δεύτερη ανάγνωση, το noir μυθιστόρημα, είναι ένα μυθιστόρημα δρόμου. Σπάνια, μα εντελώς σπάνια, θα βρούμε μυθιστόρημα του είδους που να διαδραματίζεται σε έναν κλειστό χώρο. Συνεπώς, εκ των πραγμάτων οι ήρωες έρχονται σε άμεση αλληλεπίδραση, και συχνά σε σύγκρουση με τα πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά και πολιτιστικά περιβάλλοντα διαβίωσης τους. Σε τρίτη ανάγνωση το noir μυθιστόρημα, μετασχηματίζει και αναμορφώνει το παραδοσιακό νεωτερικό μυθιστόρημα. Έχουμε έναν ήρωα (αστυνομικό ή ντετέκτιβ) που προσπαθώντας να εξασφαλίσει τη δική του επιβίωση, αποσκοπεί στην επίτευξη του γενικού καλού. Συχνά θυσιάζεται για κάποιον σκοπό βγαίνοντας εν τέλει χαμένος. Με άλλα λόγια το noir μυθιστόρημα έχει ανοίξει σταθερό διάλογο με πολλαπλά αφηγηματικά είδη. Το στοιχείο αυτό, καθιστά αυτόχρημα το noir μυθιστόρημα αυτοτελές λογοτεχνικό είδος, το οποίο έχει τους δικούς του κώδικες και χρησιμοποιεί τις δικές του μεθόδους. Τα σήματα και τα σημαινόμενα του noir μυθιστορήματος συντίθεται ανάμεσα στα λεκτικά κενά της λογοτεχνίας και στα κοινωνικά επίδικα του σύγχρονου κόσμου.

3. Στη βάση του το noir μυθιστόρημα έχει ανθρωπιστική ματιά. Ο μόνιμα χαμένος από τις πράξεις που λαμβάνουν χώρα εντός του noir αφηγήματος είναι ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος είναι ο στόχος των κακών, ή εναλλακτικά διατυπωμένο, των αρνητικών συμπεριφορών που λαμβάνουν χώρα με σκοπό την προστασία και την επέκταση των συμφερόντων. Συχνά ο άνθρωπος γίνεται το μέσο με το οποίο αγιάζονται πρακτικές και στρατηγικές που πλήττουν όχι μόνο μεμονωμένα άτομα, αλλά και σύνολα ανθρώπων. Το noir μυθιστόρημα έχει, μεταξύ άλλων αυτή την αποστολή, δηλαδή να διερευνήσει μέσω του ήρωα-ερευνητή αυτό το περίπλοκο πλαίσιο εντός του οποίου διαμορφώνεται και αναπαράγεται η αρνητική κατάσταση. Είτε πρόκειται για συστημική έρευνα (μέσω της αστυνομίας), είτε για μη συστημική (μέσω του ντετέκτιβ), το αποτέλεσμα συχνά αναδεικνύει όψεις του κόσμου, που καίτοι δεν είναι ορατές, εντούτοις όμως επικαθορίζουν την αταξία που κυβερνά τις ζωές μας.